Kanser Tedavisi Fertiliteyi Etkiler mi?

Kanser tedavileri fertiliteyi farklı şekillerde etkileyebilir. Bu örneğin yumurtalara, sperme ve üreme sistemi organlarına zarar verme şeklinde olabildiği gibi, hormonsal değişiklikler veya rahmin hamileliğe elverişsiz hale gelmesiyle de gerçekleşebilir. Ancak erkek ve kadınların fertilitelerini korumalarına yönelik çözümler mevcuttur. Bu çözümler ve ne tür durumlarda önerildikleri hakkında daha fazla bilgi edinin.¹

Kanser Tedavisi Fertiliteyi Nasıl Etkiler

Kemoterapi

• Erkekler - Tedavinin ne kadar şiddetli olduğuna bağlı olarak bazı ilaçlar yetişkin erkeklerde sperm üretimini geçici ya da kalıcı olarak azaltabilir veya durdurabilir. Çocuklarda kemoterapi, oluşmakta olan hücreler için zararlı olabilir.^2,3
• Kadınlar - Yumurtalar ve ovaryen foliküller (yumurtalıklarda yumurtalar ve cinsiyet hormonlarının depolandığı yapılar) hasar görebilir. Kemoterapi aynı zamanda adet döngülerini düzensizleştirebilir veya kadınların adet görmesini engelleyebilir. Kimi zaman kadınlar tedavi sonrasında yeniden adet görmeye başlar, ancak bu onların doğurgan olduğu anlamına gelmez. Her bir durum özelinde değerlendirme için fertilite uzmanına danışılması gerekir. Bir diğer olası sonuç erken menopozdur. Bu durum özellikle ergenlik öncesinde kemoterapi gören kız çocukları ve tedavi sonrasında yeniden adet görmeye başlayan kadınlar için geçerlidir.⁴

Radyoterapi

• Erkekler - Kanser hücrelerini yok etmek için kullanılan radyasyon, testisleri, pelvis bölgesini ve hipofiz bezini etkileyebilir. Bunlar sperm ve erkeklerin ana cinsiyet hormonu olan testosteronun üretiminde rol oynarlar, bu nedenle tedavi üretimi azaltabilir.^2,3
• Kadınlar - Gövdeyi veya pelvis bölgesini hedef alan yüksek dozda radyasyon, erken menopozu tetiklemenin yanı sıra yumurtaların bir kısmını veya tümünü imha ederek kısırlığa yol açabilir. Hipofiz bezi alanı etkilenirse, yumurtalıktan dişi hormonlarının üretilmesinde değişiklikler meydana gelebilir. Ayrıca, tedaviden kaynaklı olarak rahimde yaralar mevcut ise, organın hamilelik sırasında genişleme kabiliyeti sınırlanarak düşük yapma riskini arttırabilir.⁴

Hormon terapisi

• Erkekler - Bu tedavi türünün erkek fertilitesi üzerindeki etkisi halen bilinmemektedir.^2,3
• Kadınlar - İmmünoterapinin fertilite üzerindeki etkilerine ilişkin henüz yeterli sayıda çalışma yoktur. Ancak bazı ilaçların yumurtalık yetmezliği (bazen geri dönülemez biçimde) ve fetüs malformasyonuna neden olabildiği bilinmektedir.⁴

Ameliyatlar

• Erkekler - Her iki testisin ameliyatla alınmasını sperm üretimini kalıcı olarak durdurur. Prostat, idrar kesesi, kalın bağırsak, omurga veya rektum kanserini hedef alan diğer ameliyatlar, nasıl yapıldıklarına ve alınan tümörün boyutuna bağlı olarak erkeğin üreme fonkisyonlarını etkisiz hale getirebilir.^2,3
• Kadınlar - Rahim veya her iki yumurtalık alındığında infertilite meydana gelir.⁴

Kanser hastalarında fertiliteyi korumaya yönelik tedavi türleri

Teşhis konulduktan sonra, çocuğu olmasını isteyen hasta doktoruyla fertiliteyi korumanın yolları üzerine konuşmalıdır. Koruma yöntemleri üzerine karar vermek için en iyi zaman, tedavi başlamadan öncedir. Doktor, hastanın sağlık durumuna ve kanserin evresine (zira bazılarının tedavi başlamadan önce yapılması gerekir) göre hangi prosedürlerin uygun olduğuna karar verecektir.³

Erkek hastalarda fertilitenin korunması

• Sperm dondurma - Hastanın menisinin birkaç örneği alınır ve süresiz olarak -196 ºC’de dondurulur. Sperm daha sonra çözülerek yapay dölleme veya in vitro döllemede kullanılabilir.⁵
• Testis dokusu kriyoprezervasyonu - Menideki sperm miktarı yetersiz olduğunda, testis derisi üzerinde bazı örnekler bulunabilir. Doktor bu durumda bir biyopsi yapar ve doku ilerde kullanılmak üzere dondurulur.⁵

Kadın hastalarda fertilitenin korunması⁵

• Yumurta dondurma - Ovülasyonu başlatmak üzere hasta 10 ila 20 gün sürebilecek bir hormonlu tedaviye tabi tutulur. Yumurtalar yumurtalıklardan alınır ve ilerde yapay dölleme ya da in vitro döllemede kullanılmak üzere dondurulur.
• Yumurtalık dokusu dondurma - Bu, ovülasyon başlatan hormon tedavisine uygun olmayan hastalara yönelik bir alternatiftir. Laparoskopi adı verilen, invazifliği oldukça düşük bir ameliyatla yumurtalıkların bir kısmı çıkarılır ve yerine geri koyma kararı verilene dek dondurulur. Ancak bu teknikle elde edilen sonuçların etkililiği düşüktür.
• In vitro dölleme - Yumurta alınır ve bir partnerin ya da donörün verdiği spermle döllenir. Böylelikle süresiz olarak dondurulacak bir embriyo oluşturulur. Hamilelik başarı oranı en yüksek olan tekniktir.
• Yumurtalık transpozisyonu - Radyoterapiden zarar görmelerini engellemek üzere, hastanın yumurtalıkları rahmin arkasına veya başka bir güvenli yere konumlandırılır.

Kanser hastası çocuk ve gençlerin fertilitesini korumak mümkün müdür?

Özellikle kemoterapi ve radyoterapi olmak üzere kanser tedavileri, çocuklarda ve ergenlerde yumurtalık ve sperm oluşumunu önleyebilir ve hatta üreme sistemi organlarına kalıcı zarar verebilir. Ergenlik geçirmiş olan gençler yetişkinler gibi yumurta ve spermlerini dondurarak fertilitelerini koruyabilir.⁶

Ancak halihazırda ergenlik geçirmemiş olan gençlerde fertiliteyi korumak daha zordur. Oğlan çocukları için bu, henüz sperm üretmeye başlamadıklarından mümkün değildir. Kız çocukları ise, gelecekte kullanılmak üzere yumurtalığın belirli kısımlarını aldırıp dondurabilir, ancak ameliyat gereklidir ve prosedür halen deneysel kabul edilmektedir.⁶

Reşit olmayan bireylerin fertilitesine korumaya ilişkin her tür prosedür ebeveynlerinin veya vasilerinin rızasına bağlıdır. Doktorlarla bütün söz konusu detayları, ihtiyaçları ve riskleri konuşmak önemlidir.⁶

Referanslar:

1 - Paulista Institute of Gynecology and Obstetrics (“Instituto Paulista de Ginecologia e Obstetrícia”). Fertility preservation for oncologic patiens (sic). Available at: https://www.ipgo.com.br/wp-content/uploads/2011/07/medidafinal.pdf. Access on: October/2019.
2 - National Cancer Institute. Fertility Issues in Boys and Men with Cancer. Available at: https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/fertility-men. Access on: October/2019.
3 - Northwestern University/Oncofertility Consortium. Men and cancer. Available at: http://oncofertility.northwestern.edu/resources/homens-e-c%C3%A2ncer. Access on: October/2019.
4 - Journal of Clinical Oncology. Female reproductive health after childhood, adolescent, and young adult cancers: Guidelines for the assessment and management of female reproductive complications. Available at: https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.43.5511. Access on: October/2019.
5 - Brazilian Journal of Hematology and Hemotherapy (“Revista Brasileira de Hematologia e Hemoterapia”). Fertility preservation for oncologic patiens (sic). Available at: http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1516-84842008000500014%20. Access on: October/2019.
6 - Journal of Clinical Oncology. Fertility Preservation for Patients With Cancer: American Society of Clinical Oncology Clinical Practice Guideline Update. Available at: http://oncofertility.northwestern.edu/sites/oncofertility/files/legacy_files/asco_guideline_update.pdf. Access on: October/2019.