Kemoterapi Nedir?

Kemoterapi, kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını durdurmayı veya yok etmeyi amaçlayan özel bir ilaç tedavisidir. Bu tedavi, insan vücudunda kontrolsüz bir şekilde çoğalarak sağlıklı dokulara zarar veren kanser hücrelerine karşı kullanılır. Kemoterapi, kanserin tipine ve evresine göre farklı şekillerde uygulanabilir ve tedavi süresi ile sıklığı, hastanın genel sağlık durumu ve kanserin yaygınlık derecesine göre değişiklik gösterebilir. 

Ancak kemoterapi etkileri vücut üzerinde ciddi komplikasyonlara neden olabilir. ¹ “Kemoterapi nedir?”, “Kemoterapi nasıl uygulanır?”, “En ağır kemoterapi hangisi” ve “Kemoterapiden sonra neler olur?” sorularının cevaplarını merak ediyorsanız içeriğimizi okumaya devam edin…

Kemoterapi Nedir? Kemoterapinin Amacı Nedir? 

Kemoterapinin nasıl uygulandığına ve etkilerine geçmeden önce “Kemoterapi nedir?” sorusunu yanıtlamak gerekir. Kemoterapi; vücutta anormal bir şekilde büyüyen ve hızla yayılan hücrelerin tedavisinde kullanılan ve bu hücreleri yok etmeyi amaçlayan agresif bir kimyasal ilaç uygulamasıdır. Kanser tedavisinde cerrahi operasyon, radyoterapi veya hormon tedavisi gibi diğer yöntemlerle birlikte uygulanır. ²

Peki, kemoterapi ne işe yarar? Kemoterapi aşağıdaki durumları tedavi etmeyi amaçlar: 

• Vücuttaki toplam kanser hücresi sayısını ve kanser hücrelerinin yayılma olasılığını azaltabilir. 
• Tümör boyutunu küçültebilir. 
• Hastanın mevcut semptomlarının hafiflemesine yardımcı olabilir. 
• Meme kanseri için lumpektomi gibi kanserli tümörün çıkarıldığı cerrahi işlem sonrası geri kalan kanser hücrelerinin yok edilmesini sağlayabilir.
• Hastayı diğer kanser tedavilerine hazırlamak amacıyla da uygulanabilir. Bir tümörü ameliyat ile alınabilecek kadar küçültmek ya da hastayı radyoterapiye hazırlamak için kemoterapi tedavisi önerilebilir.
• Kanserin ileri evrelerinde ağrıların hafiflemesine katkıda bulunabilir. ²

Kanser Harici Durumlarda Kemoterapi Tedavisi Uygulanır mı?

Kemoterapi genellikle hücrelerin anormal büyümesi ve hızla yayılması ile karakterize kanser hastalığının tedavisinde uygulanır. Kanser hastalığı hakkında daha detaylı bilgiler için “Kanserde Risk Faktörleri” başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz. Kanser tedavisinin yanı sıra aşağıdaki durumlarda da kemoterapi uygulanabilir: 

• Kemik iliği hastalarında kemik iliği kök hücre tedavisine hazırlamak için düşük dozlarda kemoterapi tedavisi uygulanabilir. 
• Kanseri tedavi etmek için kullanılan dozlardan çok daha düşük dozlar, vücudun bağışıklık sisteminin sağlıklı hücrelere saldırdığı bozukluklara yardımcı olmak için kullanılabilir.

Kemoterapi Nasıl Uygulanır ve Nerede Verilir?

Kemoterapi uygulaması evde, hastanede ya da özel kliniklerde yapılabilir. Kemoterapinin nerede ve nasıl uygulanacağı hastalığın çeşidine, tedavi şekline, yayılma durumuna göre konusunda uzman onkolog tarafından belirlenir. Kemoterapi uygulamaları aşağıdaki şekillerde yapılabilir: 

Kemoterapi İnfüzyonları 

Kemoterapi ilaçlarının genellikle damar yoluyla, yani intravenöz (IV) olarak verildiği bir tedavi yöntemidir. Bu yöntemle, ilaçlar doğrudan kan dolaşımına girer ve vücuttaki kanser hücrelerine ulaşabilir. Kemoterapi infüzyonları, hastanın durumuna ve tedavi planına göre farklı zaman aralıklarında ve dozlarda uygulanabilir. 

Kemoterapi Hapları 

Bazı kemoterapi ilaçları, hap ya da kapsül şeklinde oral yolla verilebilir. 

Kemoterapi İğneleri 

Kemoterapi iğneleri, ilaçların enjeksiyon yardımıyla tümörü doğrudan besleyen bir damar ya da artere verilmesini sağlar.

Kemoterapi Kremleri 

Genellikle cilt kanseri tedavisinde cilt yüzeyine kemoterapi ilaçları içeren kremler uygulanabilir. 

Diğer Yöntemler 

Bazı kemoterapi ilaçları vücudun belirli bir bölgesini tedavi etmek amacıyla uygulanabilir. Örneğin ilgili bölgeye doğrudan ilaç verilebilmesi için karın içine intraperitoneal kemoterapi, göğüs boşluğuna intraplevral kemoterapi veya merkezi sinir sistemine intratekal kemoterapi ya da üretra yoluyla mesaneye intravezikal kemoterapi yöntemleri uygulanabilir. Buna ek olarak sadece kanserli hücrelere ya da cerrahi işlem sonrası kanserli bölgeye kemoterapi ilaçları içeren ince disk şeklinde plakalar yerleştirilebilir. Bu plakalar zamanla parçalanır ve kemoterapi ilaçlarını serbest bırakarak kanserli bölgenin tedavisini sağlayabilir. ¹

Kemoterapi Verilme Süresi ve Sıklığı Ne Kadardır? 

Kemoterapi verilme süresi ve sıklığı; hastanın yaşı, cinsiyeti, kanserin çeşidi, yayılma oranı, hastanın genel sağlık durumu ve kalp, yüksek tansiyon, şeker, kalp, böbrek hastalığı gibi kronik hastalıklara sahip olup olmadığına göre onkolog tarafından belirlenir.

Kemoterapi Hangi Sıklıklarda Verilir? 

Yapılan ilk kemoterapi sonrası, hastanın tedaviye verdiği yanıt ve kemoterapinin yan etkileri göz önünde bulundurularak tedavinin sıklığı belirlenir. Hastaya, genellikle 3-4 haftalık aralıklarla kemoterapi verilir. Bazı durumlarda haftada bir ya da iki haftada bir tedavi uygulanabilir. ² ³ ⁴ 

Kemoterapi Tedavisi Ne Kadar Sürer? 

Kemoterapi tedavisi, tedavinin çeşidine ve hastalığın evresine bağlı olarak değişir. Erken evre kanser hastalarında kemoterapi kürler halinde 3-6 ay kadar sürer. Bir kür, ortalama 2-6 hafta arasında uygulanır. İleri evrelerde kemoterapi daha uzun, hatta bazı durumlarda ömür boyu sürebilir. 

Kemoterapi Kaç Saat Sürer? 

Kemoterapinin süresi, uygulanan kemoterapi çeşidine bağlı olarak değişir. Örneğin damar içine kemoterapi ilaçlarının verilmesi birkaç dakikadan birkaç saate kadar sürebilir. Sürekli infüzyon tedavisi gerektiren kemoterapi uygulamaları ise bir günden birkaç güne kadar uzayabilir.⁵

Kemoterapi İlaçları ve Etkileri 

Kemoterapi ilaçları, kontrolden çıkarak hızla büyüyen ve çoğalan anormal hücrelere müdahale eder ve yok edilmelerini sağlayarak kanser hücrelerinin çoğalmasını durdurur. Kemoterapi ilaçları çeşitlidir ve her birinin kanser hücresi ile savaşmak için farklı yöntemleri vardır. Genellikle kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi, otoimmün hastalıklarda bağışıklık sisteminin vücudun kendi hücrelerine saldırmasını önlemek için kullanılabilir. Kemik iliğinin anormal kan hücreleri ürettiği tıbbi durumlarda kök hücre naklinden önce kemoterapi tedavisiyle anormal hücrelerin yok edilmesi sağlanabilir. ⁶

Kemoterapinin Olası Yan Etkileri ve Riskleri Nelerdir? 

Kemoterapi kanser hücrelerinin yok edilmesini sağlarken yan etkilere neden olabilir. Kemoterapi yan etkileri arasında aşağıdakiler yer alabilir: 

Yorgunluk 

Kemoterapi ilaçlarının en yaygın yan etkisi yorgunluktur. Hasta ilk kemoterapi sonrası günlük aktivitelerini bile yapmakta zorlanabilir. Bol bol dinlenmek ve yoga ve yürüyüş gibi hafif egzersizler yapmak enerji seviyesini artırabilir. ⁷

Mide Bulantısı 

Kemoterapi ilaçları mide hareketlerini ve beyindeki kusma merkezini etkileyebilir ve bu durum mide bulantısına yol açabilir. ⁷

Saç Dökülmesi 

“Kemoterapi saç döker mi?” kanser hastalarının en çok merak ettiği konulardan biridir. Genellikle ilk kemoterapi tedavisinden birkaç hafta sonra saç dökülmesi yaşanabilir. Ancak tüm kemoterapi ilaçları saç dökülmesine neden olmaz. ⁷

Enfeksiyonlar 

Kemoterapi ilaçları, bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olarak hastalık yapıcı mikroorganizmalarla mücadele etme yeteneğini azaltabilir ve ciddi enfeksiyonlara yakalanma riskini artırabilir. 

Anemi 

Kemoterapi ilaçları, hücrelere oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerinin sayısını azaltarak anemiye neden olabilir. ⁷

Morarma ve Kanama 

Kemoterapi ilaçları, kanın pıhtılaşmasında önemli rol oynayan trombosit hücrelerinin sayısını azaltabilir. Bu durum cilt yüzeyinin kolayca morarmasına, şiddetli burun kanamalarına ve yaraların zor iyileşmesine yol açabilir. ⁷

Ağız Ağrısı 

Bazı kemoterapi ilaçları ağız mukozasının tahriş olmasına ve enfeksiyona neden olabilir. Mukozit adı verilen bu durum; ağız içinde yaralara, ağrıya, ağız kokusuna, tat duyusunun azalmasına ve iştahsızlığa yol açabilir. ⁷

Cilt Değişiklikleri 

Bazı kemoterapi ilaçları cilt kuruluğuna, güneş ışığına hassasiyete, kırmızı ve kaşıntılı şişliklere yol açabilir. Ayrıca tırnak kırılmalarına ve tırnak üzerinde beyaz çizgilere de neden olabilir. ⁷

Hafıza ve Konsantrasyon Bozuklukları 

Nedeni belli olmamakla beraber bazı kemoterapi ilaçları kısa süreli hafıza kaybı ve dikkat süresinde sorunlara yol açabilir. Aynı zamanda uykuya dalmakta zorlanma, uyku kalitesinde azalma gibi uyku problemleri gelişebilir. ⁷

Mide Bağırsak Sorunları 

Kemoterapiyi takip eden ilk birkaç gün içinde ishal ve kabızlık gibi bağırsak hareketlerinin değişmesine bağlı mide ve bağırsak sorunları gözlenebilir. ⁷

Kemoterapi Yan Etkileri Ne Zaman Başlar? 

Kemoterapinin yan etkileri ve bu etkilerin ne zaman başlayacağı tedavinin şekline, kullanılan ilacın dozuna ve kişinin genel sağlık durumuna göre farklılık gösterir. Bazı kişilerde yan etki gözlenmeyebilir ancak genellikle yan etkiler kemoterapi sırasında, hemen sonrasında ya da kemoterapiden birkaç gün sonrasında ortaya çıkabilir. Peki, “Kemoterapi yan etkileri ne zaman geçer?” ve “Kemoterapi bittikten sonra etkisi ne kadar sürer?” Kemoterapi ilaçlarının neden olduğu yan etkiler genellikle kendiliğinden geçer ya da destek tedavilerle hafifletilebilir. Bazı yan etkiler ise uzun süreli olabilir. ⁷

Ameliyat Sonrası Kemoterapi Ne Zaman Başlar? 

Ameliyat sonrası kemoterapi tedavisi genellikle cerrahi işlemi takip eden 12 hafta içinde başlar. ⁸

Kemoterapi Alan Hastalar İçin Tavsiyeler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler 

Kemoterapi tedavisi, hasta için stresli ve travmatik bir durum olabilir. Hasta tedavinin başarılı olup olmayacağı konusunda endişelenebilir ve ilaçların yan etkilerinden dolayı kaygı ve depresyon yaşayabilir. ⁷ Kemoterapi süreci boyunca hastanın daha iyi hissetmesi için aşağıdaki tavsiyeler işe yarayabilir: 

• Hasta, süreç boyunca ve hatta tedavi sona erdikten sonra psikolojik yardım alabilir. Kanser tedavisinde doktor hasta ilişkisi de önemlidir. Hasta aklına takılan soruları doktora danışabilmeli ve süreç hakkında net bilgi edinebilmelidir.⁷
• Uyku kalitesini ve süresini artırmak önemlidir. Bu nedenle hasta yatmadan önce kafein alımı ve ekran kullanımının kesebilir, yatak odasını serin ve karanlık tutarak uyku hijyenini artırabilir. ⁷
• Tedaviye destek olmak için yeterli ve dengeli beslenmeye özen göstermek çok önemlidir. ⁷
• Bağışıklık sistemi normal fonksiyonlarını yerine getiremediğinden enfeksiyon riskini azaltmak için hem hastanın hem de hasta yakınlarının hijyene özen göstermesi büyük önem taşır. ⁷
• Hastanın ateşi 37,5 derecenin üzerinde veya 36 derecenin altında ise, hasta nefes almakta zorlanıyorsa, kas ağrıları ve yutkunma problemi yaşıyorsa en yakın sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir. ⁷

Kemoterapi Alan Hastalar Nasıl Beslenmelidir? 

Kemoterapi hastaları, bir diyetisyen eşliğinde yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat etmelidir. Günlük protein, karbonhidrat ve yağ alımına özen göstermeli, enerji ihtiyacının karşılanması sağlanmalıdır. Hazır gıdalar, işlenmiş et ve et ürünleri, hazır meyve suları, gazlı içecekler ve aşırı şekerli gıdalardan uzak durmalıdır. Kemoterapi öncesi yoğurt, çorba, tost gibi hafif yiyecekler; kemoterapi sonrası ise düşük yağlı ve soğuk yiyecekler tüketmek hastaya iyi gelebilir. Hem kemoterapi öncesi hem sonrasında bol su tüketmek önem taşır. Yemeklerin hijyenik koşullarda hazırlanması da çok önemlidir. ⁹

Kemoterapi Günlük Yaşantıyı Nasıl Etkiler? 

Kemoterapi tedavisi kişiyi hem fiziksel hem zihinsel hem de duygusal anlamda yorabilir. Kişi günlük aktivitelerini yapmakta zorlanabilir. Doktorun çizdiği sınırlar içerisinde gerekli önlemleri alarak günlük yaşantıyı sürdürmek hastanın iyi hissetmesine destek olabilir. ¹⁰

Kemoterapi Sürecinde Çalışmak Mümkün Müdür? 

Kemoterapi sürecinde kişinin genel sağlık durumu çalışmasına elverişli ise çalışabilir. Kemoterapi sonrası hasta, yasal izin ya da rapor hakkını kullanarak bir süre işe gitmeyebilir. Ayrıca hasta, işverenle konuşarak sorumluluklarının ve iş yükünün azaltılmasını talep edebilir. ¹⁰

Kemoterapi Sürecinde Tatil Yapılabilir mi? 

Kemoterapi sürecinde tatil yapılıp yapılamayacağı tamamen tedavinin hangi aşamada olduğuna ve hastanın genel sağlık durumuna bağlıdır. Tedaviye yeni başlayan hastalarda doktor kemoterapinin bölünmesini istemeyebilir. Ayrıca bağışıklık sisteminin normal fonksiyonlarını yerine getirmemesi nedeniyle de tatil riskli olabilir. Kemoterapi gören hastalar, tatil planlarını mutlaka doktora danışarak yapmalıdır. ¹¹ Kemoterapi Tedavisi Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir? Kemoterapi sonrası bağışıklık sistemi zayıflayabilir ve hasta enfeksiyonlara karşı daha savunmasız olabilir. Ağız yaraları, mide ve bağırsak rahatsızlıkları gibi problemler çok sık yaşanır. Dişleri düzenli fırçalamak, yemekten önce ve sonra elleri yıkamak, yeterli ve dengeli beslenmek, hafif egzersizler yapmak kemoterapi tedavisi sonrası toparlanma sürecini hızlandırabilir. ¹²

Kullanılan Kaynaklar: 

• https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/chemotherapy/about/pac-20385033 Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://www.healthline.com/health/chemotherapy Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6392599/ Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://www.webmd.com/cancer/chemotherapy-what-to-expect Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/24323-chemotherapy-drugs Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://www.healthline.com/health/cancer/how-long-is-chemotherapy Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/24323-chemotherapy-drugs Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://www.nhs.uk/conditions/chemotherapy/side-effects/ Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6392599/ Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://stanfordhealthcare.org/medical-clinics/cancer-nutrition-services/during-cancer- treatment/nutrition-during-chemo.html Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://www.webmd.com/cancer/living-with-chemotherapy Son Erişim Tarihi: 16.07.2024 
• https://health.clevelandclinic.org/should-i-go-on-vacation-when-im-being-treated-for-cancer Son Erişim Tarihi: 16.07.2024